अनुशुया चन्द ठकुरी यसपालि एसइई दिँदै छिन् । काठमाडौं वनस्थलीमा बस्ने उनी सोही ठाउँकै सिद्धार्थ वनस्थली स्कुलमा अध्ययनरत छिन् । जेहेन्दार र मेधावी छात्र उनी पढाइमा अब्बल नै मानिन्छिन् ।

स्कुुुुलमा पढाइएको सबै विषयका विषयवस्तुहरू उनी हरेक दिन घरमा आएर पढ्छिन् । सरले पढाएका कुुुुरा घरमा आएर पढ्दा नबुझिएको कुरा बुझिने अनुशुया बताउँछिन् । कक्षामा सरले पढाउँदा नबुुुुझेका कुुुुरा उनी शिक्षक शिक्षिकालाई सोधिहाल्छिन् । स्कुुुुलमा हुुुुने हरेक सांस्कृतिक कार्यक्रममा भाग लिन पनि उनी छुुटाउँदिनन् । त्यति मात्र होइन उनले १५ वर्षको उमेरमै केही म्युजिक भिडियोमा अभिनयसमेत गरिसकेकी छिन् । उनी पछिल्लो समयकी कान्छी मोडल समेत हुन् । 

पढ्नकै लागि अनुशुया कहिलेकाहीँ गुुुुगल तथा युुुुट्युुबको पनि सहारा लिन्छिन् । घरमा पढ्दा नबुझेका कुराहरू उनी आमाबुबा वा साथीहरूसँग सोध्छिन् । स्कुलभन्दा बाहेक अनी घरमै दैनिक पाँच घन्टाभन्दा बढी पढ्छिन् । रेडियो, टेलिभिजन तथा अनलाइन पोर्टलहरूमा उनी हरेक दिन समाचारसमेत सुुुुन्छिन्, समसामयिक विषयमा अपडेट हुन्छिन् ।

एसइईको परीक्षा बिहीबारबाट सुरु हुँदै छ । सबै विद्यार्थीलाई राम्रो नम्बर ल्याउने चाहना हुुुुन्छ । परिवारले पनि आफ्नो छोराछोरीलाई राम्रो अंक ल्याऊन् भन्ने चाहना हुन्छ । यसैले उनीहरू आफ्ना छोराछोरीहरूलाई पढ्नको लागि निरन्तर दबाब  दिइरहन्छन् । तर, विद्यार्थीलाई यस्तो दबाब दिँदैमा उनीहरूको परीक्षा राम्रो हुुुुँदैन । नत्र राम्रो अंक नै ल्याएर अभिभावकको सपना पूरा गर्न सक्छन् ।
आफ्ना छोराछोरीलाई पढ्नकै लागि निरन्तर दबाब दिइरहँदा उनीहरू  पढ्नभन्दा उल्टो दिक्दार बन्ने अनुशुयाका आमा रोशनी सेन बताउँछिन् । 

परीक्षाको बेला तनावमुक्त हुनुपर्छ । पढेको कुरा पुनः स्मरण गर्नुपर्छ । तर, ‘टुप्पी कसेर घुँडा धसेर’ किताब घोक्नु सही विधि नभएको उनको तर्क छ । उनी भन्छिन् ‘केटाकेटीहरूलाई परीक्षाको हाउगुुुुजीबाट मुुुुक्त गराउने, साथीजस्तै भएर सिकाउने, पढ्ने, खेल्ने, घुुुुम्ने र रुटिङ मिलाएर पढाउने गर्नुुपर्छ ।’ 

रोशनी एक आमा मात्र होइनन् छोरीको ‘बेस्ट फ्रेन्ड’समेत हुन् । परीक्षाको हाउगुजीबाट दबाब नदिई परीक्षा सहज र सरल बनाउन उनीहरूलाई पढ्न उपयुक्त वातावरण बनाउनुपर्नेमा उनको जोड छ । उनी भन्छिन्, ‘म मेरी छोरीको मम्मी मात्र होइन, बेस्ट फ्रेन्ड पनि हुँ, उनले मसँग हेरक कुरा सेयर गर्न सक्छिन्, जसले उसको बारेमा म सबै कुरा बुझ्न सक्छु ।’

तर, कसरी राम्रो नतिजा हासिल गर्ने ? अक्सर विद्यार्थीको ध्याउन्न यही हुने गर्छ । एक हिसाबले यो सही पनि हो । तर, नतिजाको दौडमा लाग्दा त्यसले तनाव निम्त्याउँछ, जो परीक्षाको बेला प्रत्युत्पादक हुन सक्छ । विज्ञहरूले भने परीक्षाको तयारी गर्दा निम्न कुराहरूमा ध्यान दिन आवश्यक रहेको औँल्याएका छन् । 

तनावमुक्त हुनुपर्छ

परीक्षाको बेला रातदिन किताब घोक्ने परिपाटी विद्यमान छ । राति अबेरसम्म पढ्ने, बिहान चाँडै उठेर फेरि किताब हेर्ने । अभिभावकले पनि यस्तै अपेक्षा गर्छन्, जो विद्यार्थीको निम्ति बोझिलो बन्न सक्छ । त्यसैले पढेको बखत वेला वेला विश्राम लिनुपर्छ । एकछिन बाहिर टहल्ने, खेल्ने वा हल्का मनोरञ्जन लिने गर्नुपर्छ । अझ योग वा प्रणायम गर्न सके सर्वोत्तम हो, यसले मस्तिष्कलाई स्वास्थ्य र चुस्त राख्छ । ध्यान एकाग्र गर्न सहयोग गर्छ ।

तालिका मिलाउने
रातदिन किताब घोक्नुभन्दा एउटा तालिका तयार गरौँ । बिहान कति समय पढ्ने वा बेलुकी कति समय पढ्ने ? सोको निर्धारण गरौँ । त्यही अनुसार पढ्ने तालिका बनाउन सकिन्छ । यसले समय व्यवस्थापन त राम्ररी हुन्छ नै, पढाइको चापको पनि अनुभव हुँदैन ।

लेखेर अध्ययन गर्ने
पाठ कण्ठ गर्ने वा पाठ वाचन गर्ने शैली त्यति प्रभावकारी मानिँदैन । खासगरी, स्मरणका लागि । आफूले पढेको कुरा सम्झन वा बुझ्नका लागि लेख्ने विधि उपयुक्त हुन्छ । लेखेको कुरालाई स्मरण गर्न सजिलो हुन्छ । त्यसैले, परीक्षाकै शैलीमा प्रश्नोत्तर लेख्ने विधि अपनाउन सकिन्छ । यसले गर्दा परीक्षामा लेख्ने अभ्यास पनि हुन्छ र आत्मविश्वास पनि बढ्छ । कुनै पनि पाठ याद गर्नका लागि पुस्तक पढ्ने वा लेख्ने र आँखा चिम्लिएर त्यसलाई मनन गर्ने हो ।

स्वास्थ्यको ख्याल गर्ने
परीक्षाको तनाव, अनिन्द्रा, खानपानमा अनियमितताको कारण धेरै विद्यार्थीलाई यसवेला स्वास्थ्य समस्या देखापर्न सक्छ । त्यसैले, परीक्षामा पनि आफ्नो दिनचर्यालाई सन्तुलित राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ । सही समयमा सुत्ने, उठ्ने खाने तालिका अनुशरण गर्नुपर्छ ।
साथसाथै, ताजा खानेकुरा खाने, पर्याप्त पानी पिउने गर्नुपर्छ । किनभने, शारीरिक तथा मानसिक रूपमा स्वास्थ्य भइयो भने नै, पढेको कुरा मस्तिष्कले ग्रहण गर्छ । र, त्यसलाई आफूले सरल ढंगमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ ।

केही टिप्स
– उत्तर लेख्नेभन्दा पनि प्रश्न बनाउने अभ्यास गर्न सकिन्छ । आफैँले प्रश्न बनाएर त्यसको हल गर्ने अभ्यास गरौँ ।

– सामूहिक पठन विधि पनि प्रभावकारी हुन्छ । मिल्ने साथीहरूको समूह बनाएर सम्बन्धित विषयमा तर्क–वितर्क गर्ने अभ्यास गरौँ । यसरी       प्राप्त गरेको ज्ञान दिगो पनि हुन्छ ।

– पाठ घोक्ने प्रयास नगरौँ । बरु पढेको कुरालाई बुझ्ने वा स्मरण गर्ने अभ्यास गरौँ ।

– आफूलाई अप्ठ्यारो लाग्ने विषयमा बढी समय दिनुपर्छ र मिहेनत पनि गर्नुपर्छ । तर, त्यसका लागि चिन्तित हुनुपर्दैन । आफूले बुझेको र          जानेको कुरालाई राम्ररी प्रस्तुत गर्न सकियो भने काफी हुन्छ ।

– आत्मविश्वासले तपाईंको परीक्षामा ठूलो उर्जा मिल्छ । परीक्षासँग डराउने वा हतास हुने होइन, परीक्षालाई अवसरको रूपमा लिनुपर्छ ।

कसरी लेख्दा राम्रो अंक प्राप्त हुन्छ ?

– प्रश्नपत्र हात परेपछि पहिला त्यसलाई ध्यान दिएर पढ्नुपर्छ । अतः त्यसमध्ये आफूलाई सबैभन्दा सजिलो लाग्ने प्रश्नको हल गर्नुपर्छ । यसले     आफूमा आत्मविश्वास बढ्छ । बिर्सिएका कति कुराहरू पनि स्मरण हुन्छ ।

– उत्तर लेख्नुअघि प्रश्न दोहोर्‍याएर पढ्ने । प्रश्नको आशय बुझेर मात्र त्यसको जवाफ लेख्नुपर्छ । प्रश्नले के मागेको हो, कति मागेको हो त्यति         मात्र जवाफ दिनुपर्छ । प्रश्न हल गर्दा प्राप्त हुने अंकको आधारमा जवाफ कति गहिराइमा पुगेर दिने हो भन्ने निर्धारण गर्नुपर्छ ।

– प्रश्न बुझेर आफ्नै शैलीमा जवाफ दिने अभ्यास राम्रो हो । यसबाट विद्यार्थीको बौद्धिक क्षमता मापन हुने हो । रचनात्मक जवाफले नै बढी         अंक प्राप्त हुन्छ ।

अभिभावकले उत्प्रेरणा दिने
परीक्षाको बेला अभिभावकले सहयोगी भूमिका खेल्नुपर्छ । उनीहरूलाई नतिजामा केन्द्रित गरेर धेरै अंक ल्याउनुपर्छ भनेर दबाब दिनु हुँदैन । बरु, सहज वातावरण तय गरिदिनुपर्छ, जसले उनीहरूलाई कुनै बोझ महशुस नहोस् ।

छोराछोरीलाई अरूसँग तुलना गरेर मनोबल गिराउने काम गर्नु हुन्न । बरु, पढ्नका लागि प्रेरित गर्नुपर्छ । छोराछोरीको स्वास्थ्यमा बढी ख्याल राख्नुपर्छ । उनीहरूलाई सुत्ने, उठ्ने तालिका नियमित गराइदिनुपर्छ । खानपानमा पनि सर्तक हुनुपर्छ ।